Op grootschalige maatschappelijke crises, zoals langdurige uitval van vitale processen, een pandemie of oorlogssituaties, is ons land bestuurlijk en operationeel totaal niet voorbereid. Laat staan op het effectief beschermen van de bevolking en het waarborgen van de maatschappelijke continuïteit. Conclusie: het denken over veerkracht en weerbaarheid van de samenleving moet radicaal ‘om’!
Reserves wegbezuinigd
Paul Gelton kreeg, na zijn verkenning, opdracht om als programmamanager een landelijk platform voor versterking van weerbaarheid tegen crises van de grond te trekken. Wat staat hem daarbij voor ogen? Gelton: “We moeten naar een model ‘civiele bescherming 2.0’. In Nederland kennen we het begrip civiele bescherming helemaal niet meer sinds het eind van de ’Koude Oorlog’, eind jaren 80 en begin jaren 90. De organisatie Bescherming Bevolking, kortweg BB, werd opgeheven, evenals het Korps Mobiele Colonnes met mobilisabele reservisten van defensie. De reddings- en brandbestrijdingstaken van die organisaties werden allemaal overgedragen aan het Rode Kruis en de brandweer, met een ondersteunende rol voor defensie. Veel ‘reservecapaciteiten’ in termen van personeel, materieel en logistiek, zijn weggesneden, omdat we die volgens het nieuwe denken over rampenbestrijding in vredestijd niet meer nodig hadden.
Moderne netwerkorganisatie
Een situatie die volgens Gelton, in het licht van de huidige veranderde realiteit met een ingrijpend gewijzigd dreigingsbeeld, moet worden hersteld. “We moeten dringend een nieuwe structuur voor civiele bescherming opzetten, met een surplus aan materieel, mensen en logistieke voorraden. We moeten daarbij niet de fout maken om, volgens ‘verouderde gedachtenpatronen’ de ‘oude BB’ in een nieuw jasje te gieten. We hebben een moderne netwerkorganisatie nodig, waarin vier typen organisaties hun krachten bundelen: de traditionele overheidshulpdiensten, bedrijfsleven en kennisinstituten, non-gouvernementele organisaties en burgerinitiatieven. Een brede maatschappelijke alliantie, die in tijden van crisis het land draaiende houdt en de hulp- en dienstverlening kan organiseren die nodig is bij het type crisis dat ons treft.’ Daarbij staat mij een model voor ogen met ‘nationale reserves’, zoals we die al kennen bij Defensie. Naar dit voorbeeld zouden er bijvoorbeeld ook een nationale veiligheidsreserve en een nationale logistieke reserve voor transporttaken en energievoorziening en zelfs een nationale ICT reserve voor grootschalige cybercrises moeten worden gevormd.”
All Hazardbenadering
“Essentieel daarbij is dat we dit civiele beschermingsnetwerk organiseren op basis van een ‘all hazardbenadering’.” vervolgt Gelton. “De focus van de overheid ligt momenteel nogal sterk op oorlogsdreiging door de hernieuwde dreiging vanuit Rusland door de oorlog in Oekraïne. Maar er zijn veel meer grootschalige bedreigingen van maatschappelijke weerbaarheid en continuïteit. Denk aan de enorme impact van de coronapandemie op de maatschappij, maar ook aan grootschalige klimaatrampen en uitval van elektriciteit of vitale digitale dienstverlening; scenario’s die via een cascade-effect tot grootschalige maatschappelijke verstoringen en ontwrichting kunnen leiden.”
"In Nederland kennen we het begrip civiele bescherming helemaal niet meer sinds het eind van de ’Koude Oorlog’, eind jaren 80 en begin jaren 90." - Paul Gelton
Basisbehoeften
In de nieuwe benadering van civiele bescherming is volgens Gelton van belang dat niet de crisis zelf centraal komt te staan, maar de maatschappelijke behoeften van de samenleving die bij alle typen rampen en crisis aan de orde zijn. Die vijf maatschappelijke behoeften zijn: veiligheid, basisbehoeften (beschutting-bed-bad-brood en breedband), welzijn, gezondheid en maatschappelijke continuïteit.
“Rondom deze vijf maatschappelijke behoeften moeten ‘ecosystemen’ van overheidsdiensten, bedrijfsleven en burgerparticipatie worden georganiseerd. Daarbij moeten we niet alles willen ‘dichtregelen’ met procedures en extra commandostructuren; dat is ‘oud denken’. De samenwerkende partners in de civiele beschermingsalliantie op regionaal en nationaal niveau moeten bewegingsruimte en vrijheid krijgen om de hulp- en steunverlening binnen de ‘ecosysteem’ van de vijf genoemde basisbehoeften zelf te organiseren. “
Er is wel een regierol weggelegd voor de veiligheidsregio’s, de rijksoverheid en de nationale crisisbeheersingsstructuur. Want er zit heel veel potentie in de samenleving voor participatie bij crisisbeheersing. Gelton: “Maar we moeten wel weten waar die capaciteiten zitten en vervolgens mensen, organisaties en initiatieven samenbrengen en met elkaar verbinden. Dát is het doel van het programma versterking maatschappelijke Weerbaarheid.”
Goede voorbeelden
De basis is volgens Gelton gelegd met het digitale platform WeerbaarNL.nl, dat inmiddels online is en waar al veel initiatieven worden gedeeld en verbonden. “Het is de start van een maatschappijbrede ‘community voor weerbaarheid’. Ik zie dat het gevoel van urgentie om ons land snel beter voor te bereiden op crises en onze weerbaarheid te verstevigen, begint te landen in de maatschappij. Er is al een Nationale Zorgreserve opgericht, van mensen met medische en verpleegkundige kennis. Met die reservecapaciteit kan de zorgsector effectiever en flexibeler opschalen in tijden van grote vraag naar medische zorg, zoals bij een nieuwe pandemie. Verder zie je ook in het bedrijfsleven mooie initiatieven. Zo heeft een cluster MKB-bedrijven zich verenigd in een Infra Capacity Alliance, om samen op nationale schaal de beschikbaarheid van bijvoorbeeld generatoren, logistieke capaciteit en zwaar civieltechnisch materieel in crisistijd te waarborgen.”
Een mooi bruggetje naar de eRIC-vakbeurs, die volgens Gelton ook een rol kan spelen in de realisatie van ‘civiele bescherming 2.0’. De benoemde vijf maatschappelijke behoeften vragen om meer en andere capaciteiten dan hulpverleningsvoertuigen, reddingsuitrusting en meldkamertechniek. Gelton: “Ik denk dat er op de beurs zeker ook plaats is voor bijvoorbeeld fabrikanten van systeembouw voor tijdelijke zorglocaties, leveranciers van noodaggregaten, waterzuiveringssystemen en noodvoorraden. Daarnaast is een vakbeurs, waar al heel veel partijen uit de veiligheidswereld samenkomen, natuurlijk de plek bij uitstek om initiatieven te delen en te verbinden en mensen te werven die ‘Civiele bescherming 2.0’ handen en voeten moeten geven.”
