Personeelsschaarste: een collectieve uitdaging

Menskracht is een hardnekkig knelpunt waarmee de operationele diensten in het veiligheidsdomein al jaren worstelen. Alle kolommen jagen op de arbeidsmarkt op nieuw bloed, maar nieuwe medewerkers zijn moeilijk ‘te boeien en te binden’. En nu heeft nóg een belangrijke en grote speler zich gemeld in de ‘battle for boots’. Defensie wil de krijgsmacht ‘op oorlogssterkte’ brengen en heeft de komende jaren tienduizenden extra mensen nodig. Is er wel genoeg arbeidscapaciteit op de markt om de personeelsbehoefte van defensie en civiele diensten te vervullen en samen de veiligheid van Nederland te waarborgen?

Geen bedrijfstak ontkomt aan de structurele worsteling om de werkplekken gevuld te houden. De industrie, de bouw, technische dienstverleners, horeca en niet in de laatste plaats de zorg, hebben steeds meer moeite om qua personeelssterkte vraag en aanbod in balans te houden. Ook de diensten waarop het land leunt voor zijn veiligheid: brandweer, politie, ambulancezorg, hebben uitdagingen. Ze krijgen steeds meer taken op hun bordje en moeten investeren in meer capaciteit en kennis. Tegelijk zorgt vergrijzing voor een toenemende uitstroom, terwijl de arbeidsmarkt al jaren krap is. En ook de financiële middelen om personele uitbreiding te kunnen bekostigen zijn bepaald niet onuitputtelijk.

Risico’s en uitdagingen
Brandweer, politie, ambulancezorg en andere spelers in het veiligheidsdomein hebben te maken met nieuwe risico’s en dreigingen en daardoor ook met uitdagingen voor hun paraatheid en slagkracht. Zo waarschuwen onderzoekers van het NIPV dat de kans op calamiteiten en rampen als gevolg van klimaatverandering, zoals natuurbranden en overstromingen, de komende jaren fors toeneemt. Tegelijk krijgt de politie steeds meer werk op haar bordje door maatschappelijke polarisatie, gewelddadige protesten, aanslagen en explosies in het criminele milieu en incidenten met verwarde personen. En dan moeten, in het kader van weerbaarheid tegen crises, op lokaal niveau ook nog eens duizenden noodsteunpunten worden ingericht, waar mensen in tijden van langdurige uitval van voorzieningen hulp en steun kunnen krijgen. Ook die moeten worden bemenst.

Schaarste en keuzes
Door schaarste aan menskracht moeten soms kritische keuzes worden gemaakt en prioriteiten worden gesteld voor effectieve inzet van de beschikbare capaciteit. De partners in de veiligheidsketen doen ondertussen op alle fronten hun best om hun geledingen aan te vullen en nieuwe talenten te werven. De politie is het been aan het bijtrekken door meer aspiranten op te leiden en zo ‘meer blauw op straat’ te brengen. De veiligheidsregio’s proberen met wervingscampagnes al jaren nieuwe brandweerlieden te werven. Vooral vrijwilligers, die 80 procent van de repressieve medewerkers uitmaken. Met banners op brandweervoertuigen en kazernes wil de brandweer potentiële kandidaten lokken, ook in doelgroepen die nu nog ondervertegenwoordigd zijn. Korpsen met een actieve jeugdbrandweer zien vanuit die jonge generatie vaak wel een doorstroom naar de actieve brandweerdienst, maar niet alle diensten beschikken over zo’n ‘kweekvijver’.

Slimme werving nodig
Er zijn slimme oplossingen nodig om personeelsschaarste op te lossen en tegelijk te voldoen aan de roep om meer capaciteit als gevolg van het veranderende risico- en dreigingsbeeld en de groeiende werkdruk. Helemaal nu defensie zijn plannen bekend heeft gemaakt om de militaire kolom klaar te stomen voor mogelijke toekomstige oorlogssituaties. Defensie wil de komende vijf jaar groeien van de huidige 74.000 naar 100.000 mensen en als de oorlogsdreiging reëler wordt, zijn zelfs 200.000 militairen nodig, grotendeels reservisten. 

Defensie doet dus de komende jaren een enorm beroep op de arbeidsmarkt. Met als keerzijde dat nieuw personeel voor de structurele groei van de operationele defensiesterkte niet meer beschikbaar is voor civiele diensten die ook hun capaciteit willen uitbreiden. En reservisten die in oorlogstijd worden opgeroepen, worden deels ook onttrokken aan de civiele hulpverleningswereld.

Als een van de oplossingsrichtingen voor personele uitbreiding denkt Defensie aan het vergroten van de inspanningen om jongeren via een ‘dienjaar’ aan zich te binden om kennis en ervaring op te doen en hun interesse voor een baan bij de krijgsmacht te vergroten. Dat dienjaar bestaat al en momenteel maken tussen de 500 en 600 jongeren er gebruik van. Dat aantal zou moeten worden uitgebreid naar 1500. Ook het verlagen van de aanstellingseisen, onder andere op fysiek gebied, wordt als serieuze optie overwogen om voldoende mensen binnen te kunnen halen en de Nederlandse krijgsmacht klaar te stomen voor de nieuwe werkelijkheid.

Dienjaar voor iedereen?
Wellicht is zo’n ‘dienjaar’ of vergelijkbare vorm van maatschappelijke stage ook wel een oplossing voor de civiele veiligheidspartners. Misschien maken de ontwikkelingen op veiligheidsgebied een minder vrijblijvend wervings- en opleidingsmodel noodzakelijk. Een militaire dienstplicht voor jongeren vanaf 18 jaar kennen we al decennia niet meer, maar om meer dan één reden zou herinvoering van die dienst- en opkomstplicht een heel goed idee zijn. Enerzijds om de beschikbaarheid van voldoende getrainde menskracht te waarborgen, anderzijds om de betrokkenheid bij en medeverantwoordelijkheid voor veiligheid en zorg te verankeren in elke opgroeiende jongere generatie. Een ‘dienjaar voor iedereen’ als het ware, niet alleen voor defensie, maar ook bij de brandweer, politie en in de (medische) zorg. Om te leren en te ervaren dat veiligheid geen vanzelfsprekendheid is maar een collectieve inspanning vraagt van iedereen.

Keerzijde van zo’n wervings- en opleidingsmodel is dat wel heel veel opleidings-, training- en begeleidingscapaciteit vanuit de organisaties nodig is en ook die is schaars. Simpel is het niet, uitbreiding van capaciteit en slagkracht, noodzakelijk wel. Dus slimme oplossingen zijn nodig om de hele keten, inclusief instructiecapaciteit, bij alle kolommen op sterkte te brengen. Tijd voor defensie en de civiele partners om de handen ineen te slaan, om de beschikbaarheid van voldoende opgeleide en getrainde mensen te verzekeren. In het belang van de veiligheid en continuïteit van ons land.